In december en januari besteedde Radar twee uitzendingen aan het voorbereidende en middelbare beroepsonderwijs. Het zijn informatieve documentaires die een interessant en verhelderend beeld van dat onderwijs geven. Op basis van interviews, inkijkjes in de klas, cijfers en tekenfilms krijg je een duidelijk idee van de geschiedenis en de structuur. Je hoort over de problemen, over wat daaraan gedaan wordt en wat daaraan te doen is.
Zo kregen de kijkers te zien wat het betekende dat het speciale onderwijs plompverloren in het vmbo werd ondergebracht. Ze zagen hoe de Onderwijsinspectie onder het mom van ‘rendement’ de scholen afrekent op leerlingen die wat meer tijd nodig hebben om een diploma te behalen – iets wat volgens de Onderwijsinspectie overigens genuanceerder ligt. Ze leerden over de aansluitingsproblemen tussen vmbo en mbo. Ze hoorden over de imago-problematiek van het beroepsonderwijs en over de persoonlijke en maatschappelijke gevolgen van vroege selectie.
Dat die vroege selectie te vroeg is begint bijna een communis opinio te worden, maar een stelselwijziging is niet in zicht. Een andere algemene conclusie, die steeds vaker gehoord wordt, is dat het voorbereidende en middelbare beroepsonderwijs niet gebaat is bij al te veel specialisatie. Een bredere opleiding geeft leerlingen de mogelijkheid om hun beroepskeuze later bij te stellen en geeft ze meer kansen bij veranderingen op de arbeidsmarkt. De vermindering van het aantal profielen speelt daarop in. Die verbreding is niet alleen een ontwikkeling die van bovenaf is opgelegd, deze sluit ook aan bij de conclusies van Andrea Forster die in haar masterscriptie het beroepsgerichte karakter van het mbo relativeert, en het algemeen vormende karakter van de universiteit. Zij laat zien dat ook leerlingen met een mbo-diploma na hun opleiding vaker in ander werk terecht komen dan je op grond van hun scholing zou verwachten.
In de eerste uitzending van Radar lag veel nadruk op het slechte imago van het vmbo. Antoinette Hertsenberg interviewde leerlingen, docenten en bestuurders daarover. Ze liet zien dat het beroepsonderwijs als lager dan algemeen vormend onderwijs wordt bekeken en dat het stelselmatig minder aandacht krijgt. Hertsenberg laat iets zien wat belangrijk is: er zijn stereotypen in omloop over vmbo-leerlingen en die leerlingen voelen zich daardoor gekwetst – zoals een van hun docenten zegt. Het is goed om dit nog eens te demonstreren, het is gênant om het aan te horen, en het is fantastisch dat er enkelingen zijn zoals Corinne Korrel die met haar VMBO On Stage in staat is door dit complex van negativiteit heen te breken.
Maar terwijl ik naar de interviews zat te kijken bedacht ik ook dat je de kinderen die aan het woord kwamen met weinig moeite meer recht zou kunnen doen: je zou ze kunnen interviewen op een manier die hen niet voorprogrammeert om in een uitgebeitelde groef terecht te komen. Hertsenberg: ‘Wat denken mensen als ze mbo horen?’ Leerling: ‘Slecht.’ H.: ‘Dat maakt het voor jou ook niet leuk hè, om daar naartoe te gaan.’ L.: ‘Nee.’
Voor deze uitzending is het belangrijk om die negatieve denkbeelden te demonstreren, maar wie meer wil weten over wat leerlingen beweegt, hoe ze tegenover hun school en hun toekomst staan, die moet hun andere vragen voorleggen. Die moet zich erop toeleggen om leerlingen meer te ontlokken dan de clichés die er over hen in omloop zijn. Ook in deze uitzending hoorde ik aanknopingspunten. In het laatste gesprek zitten twee kinderen aan tafel, die niet het woord krijgen. De ene zegt: ‘Ik ben tevreden met mijn advies, hoor.’ De andere zegt: ‘Ik ook’. Maar geen van tweeën wordt gevraagd om daar eens wat meer over te vertellen.
Een volgende uitzending van Radar zou het perspectief van de leerlingen kunnen belichten. Wat vinden ze van hun school, de leerlingen en de docenten? Wat vinden ze van het schoolleven, wat zouden ze anders of beter willen zien? Hoe denken ze over hun vakken, waar willen ze zich voor inzetten en waarom is dat zo? Waar zijn ze goed in, wat zijn hun dromen en hoe denken ze die te bereiken?
Kundig in het midden 