Vijf jaar vmbo?

Op 14 juni schreef Rineke van Daalen op de Opiniepagina van Trouw het volgende artikel:

De helft van alle Nederlandse middelbare scholieren, heeft te maken met een weeffout in het voortgezet onderwijs.Voor de komst van het vmbo in 1999 waren beroepsopleidingen voor leerlingen van de ambachtsschool en de huishoudschool hun eindstation in het onderwijs. Ze werden dan als klaar voor de arbeidsmarkt beschouwd. Het vmbo maakte daar een eind aan. Een diploma van het vmbo geeft leerlingen niet langer een startkwalificatie. Sinds 2007 is daar minstens twee jaar mbo voor nodig, terwijl goede mogelijkheden op de arbeidsmarkt drie of vier jaar mbo vergen. Het Voorbereidende middelbare beroepsonderwijs bereidt kinderen niet langer op een beroep voor, maar moet ze een basis geven van waaruit ze op het mbo een beroepsopleiding kunnen kiezen en kunnen volgen.

Een tijd lang kreeg het vmbo de kritiek dat ze geen beroepskrachten afleverde, maar inmiddels is wel duidelijk dat dat juist de bedoeling is. Dat maakt het karakter van het Voorbereidende middelbare beroepsonderwijs er niet duidelijker op. Wat houdt dat onderwijs eigenlijk in? Hoe ziet een voorbereiding op een middelbare beroepsopleiding eruit? Het beroepskarakter van het vmbo is een verwaterde versie van het vroegere lager beroepsonderwijs, en voor zover sprake is van een keuze voor een beroepsdomein heeft deze een vrijblijvend karakter. Iemand die op het vmbo voor Techniek heeft gekozen, kan op het mbo op Verzorging overstappen. Algemeen vormend onderwijs slokt een steeds groter deel van het curriculum van het vmbo op, en het blijft zoeken naar een goede verhouding tussen beroepsgerichte en algemeen vormende elementen. 

Die onhelderheid over de inhoud van het vierjarige vmbo maakt dat ik weinig heil zie in het extra vijfde jaar, dat de VO-raad en het Stichting Platforms Vmbo onlangs hebben voorgesteld. Wat voegt een vijfde jaar toe? Wat gaan kinderen daar leren? De argumenten van de voorstanders zijn sympathiek. Ze zijn erop gericht om vmbo-leerlingen mee te laten doen. Die zouden op die manier een jaar langer de tijd krijgen om zich te ontwikkelen, voordat ze zich in een reusachtig ROC hoeven te begeven en voordat ze zich hoeven te specialiseren in een beroep. Vijf jaar naar het vmbo zou de ongelijkheid tussen havisten/vwo’ers en vmbo’ers verminderen en zou vmbo’ers meer kansen geven en een betere aansluiting op de havo. Ook de vmbo-leerlingen die hun mening op het NOS-journaal gaven leek een extra jaar een goed idee. Ze vertelden dat ze moeite hadden met het kiezen van een beroepsspecialisatie en dit zou hun even respijt geven.

Maar het is de vraag of deze problemen met een vijfde jaar zullen worden opgelost. Het karakter van het vmbo blijft even onhelder. En vijf jaar vmbo is ongeschikt om de ongelijkheid in het voortgezet onderwijs te verminderen – een van de doelstellingen van de VO-raad en de SPV. Kinderen zullen net als nu op twaalfjarige leeftijd op dubieuze gronden als doeners en denkers worden ingedeeld. Niet alleen is dat onderscheid problematisch, ook op het selectieproces op de basisschool is van alles aan te merken. De vroege selectie gaat uit van te smalle cognitieve criteria en geeft laatbloeiers, vaak juist de kwetsbare kinderen, onvoldoende ruimte. Ook suggereert die selectie dat er twee typen kinderen zijn: de vmbo’ers die geen havo of vwo zouden kunnen halen en de havisten/vwo’ers die daartoe wel in staat zijn. Maar die tweedeling is een fictie. De variatie binnen het vmbo is veel groter dan de verschillen tussen vmbo’ers en havisten/vwo’ers. Vmbo’ers, de helft van alle twaalfjarigen, zijn niet over een kam te scheren. Daarvoor is de variatie in talenten te groot. Een jaar extra vmbo is een te globale maatregel om daaraan recht te doen. Denk eerder aan een gevarieerd aanbod en lessenpakket en aan een variatie in tempo en niveau van de afzonderlijke vakken.

Vijf jaar op het vmbo maakt het curriculum van het vmbo niet helderder, noch verbetert het de verhouding tot het mbo. En een vijfjarig vmbo maakt het kwaad niet ongedaan, dat met de voortijdige sortering na de basisschool is aangericht.